Landelijke Dag Psychische Gezondheid. Ik noem het liever psychische diversiteit, maar welke woorden ik ook gebruik: het onderwerp blijft mij bezighouden. Openheid, stigma, zelfstigma, onderdrukking, emancipatie… ik zie zo veel gebeuren rondom deze thema’s, zowel bij mezelf als bij anderen. In deze blogpost deel ik mijn zorgen en ideeën hierover.

Wat opvalt in de communicatie over psychische diversiteit, en in het bijzonder over neurodiversiteit, is dat er twee dominante stromingen zijn. Deze stromingen lijken tegenovergesteld, maar vertellen in wezen hetzelfde verhaal. Het zijn ook de denkbeelden die het meest sociaal geaccepteerd zijn. En zoals dat wel vaker gaat met ideeën die passen binnen de norm, helpen ze de emancipatie niet vooruit.

Ik vind dat we als maatschappij én als neurodiversen nauwelijks zijn opgeschoten, en ik vind ook dat het mijn verantwoordelijkheid is om hier open over te zijn. Alleen dus niet volgens het traditionele denkkader, want dat houdt ons juist klein. Ook als het ons op het eerste gezicht verder lijkt te helpen, want die stap vooruit is gedefinieerd volgens neurotypisch en kapitalistisch perspectief. Die twee kunnen ook moeilijk zonder elkaar; ze versterken elkaar zelfs en dat maakt het systeem natuurlijk extra repressief.

Maar wat zijn dan die sociaal geaccepteerde, weinig constructieve verhalen over psychische diversiteit en neurodiversiteit?

Aan de ene kant is er het verhaal dat deze bijzonderheden afschildert als stoornissen en beperkingen, en de mensen zelf als ziek, kwetsbaar en minder capabel. Er wordt veel nadruk gelegd op ‘symptomen’ en ‘beperkingen’, en deze worden volledig bij het individu gelegd. Ook wordt er vaak een nogal treurig toekomstperspectief geschetst voor de mensen die hiermee te maken hebben. En om het allemaal nog verdrietiger te maken: zo praten sommigen ook over zichzelf. Deze akelige mentaliteit bekritiseerde ik eerder al in mijn blogposts over kapitalistische propaganda en alternatieven voor het stoornisdenken.

Aan de andere kant, of ook weer niet want het is hetzelfde verhaal, wordt er jubelend gedaan over het wegpoetsen van deze bijzonderheden om maatschappelijk succes te bereiken. Er is heel veel bewondering voor mensen die ‘ondanks hun beperkingen hun kansen hebben gegrepen’. Dat klinkt positief en zelf ben ik er ook een tijdje ingetrapt. Als je echter goed kijkt naar wat hier gebeurt, dan zie je dat er een hoge prijs wordt betaald: het opgeven of maskeren van eigenheid. Want je mág tegenwoordig ambities hebben als je psychisch divers of neurodivers bent, en je mag er zelfs naar handelen. Je moet dan alleen ‘geen gedoe opleveren’. De buitenwereld mag er ‘geen last van hebben’. Je moet ‘meekomen’ met de rest. Je aanpassen aan het gemiddelde. Instemmen met het systeem.

Ik vind dit echt ontzettend sneu en onrechtvaardig. Want als je moet wegpoetsen wat jou eigen maakt, als je de identiteit en ideologie van de meerderheid moet overnemen om ‘mee te mogen doen’, dan betekent het dat jouw bijzonderheden nog steeds als een last worden gezien. Dat je je eigen bijzonderheden als een last gaat zien (ook al roep je nog zo hard van niet), en dat je die van anderen als een last gaat zien. En, wat mij betreft nog het allerergst: dat je niet trouw bent aan jezelf en je waarden. Je bent dan niet meer echt. Je hebt jezelf uitgegumd voor maatschappelijk aanzien en succes.

Ik wil dat niet. Ik weiger het. Ik wil echt zijn. Ik ben gegroeid, alleen in een andere richting dan de maatschappij verwacht had. En ik ben blij met mijn nieuwe koers. Het is de wederopleving van mijn echtheid. Het is wie ik ooit was en wie nooit helemaal verdween. Het klopt helemaal.

Als ik namelijk iets heb geleerd van achtendertig jaar autisme, en bijna tien jaar autismediagnose, dan is het wel dat ik een oprecht en zinvol leven wil leiden, in overeenstemming met mezelf, mijn waarden en de mensen die er voor mij echt toe doen. Ik wil de waarheid spreken, ook als die waarheid niet gedeeld wordt. Ik wil respect kunnen hebben voor mezelf. Ik wil achter mijn woorden en daden kunnen staan. Ik wil doen wat ik te doen heb, bouwen aan waardevolle zaken en initiatieven. Ik wil inzichten delen die mensen verder helpen, en vaak zijn dat opvattingen die niet lekker liggen in een conformistische en hiërarchische cultuur.

Daarom zal ik trouw blijven aan mijn waarden. Daarom zal ik blijven vertellen wat ik nodig vind. Daarom zal ik keer op keer aandacht vragen voor een ander perspectief. Dat doe ik vandaag, op de Landelijke Dag Psychische Gezondheid 2022. Dat doe ik vaker op mijn blog en daar ga ik vrolijk, en soms misschien wat minder vrolijk, mee verder.